[...Hetta átti ivaleyst at verið umskrivað til eina aðra grein við sama innihaldi (og øðrum heiti), men eg lati hetta standa, sum tað var í 2002, við tað, at okkurt annað skriv vísir til hetta...]

Bíbilsk Sálarfrøðið

(Dimmalætting - mars 2002 - einki nevnivert broytt síðani, bara rættlisið)

Orðafrágreiðing:
Calvinist: Ein sum trýr á Guds alveldi.
Pelagianari: Ein, sum trýr á menniskjans fría vilja.
Arminari (Semi-Pelagianari): Ein, sum roynir at harmonisera Guds alveldi við menniskjans fría vilja — sambært calvinistum verður tað gjørt eftir "hug en hæl, klip en tå" metoduni.
Natural arvasynd: Læran um, at syndin (íroknað syndaskuldin) arvast biologiskt, við tað at "vit vóru øll í lendum Ádams", tá ið hann syndaði, og tískil syndaðu vit eisini.
Federal arvasynd: Læran um, at syndin arvast juridiskt og kollektivt, við tað at Ádam var ættarfaðir okkara, og hann sum slíkur tók avgerðir (syndaði) okkara vegna.

Stutt yvirlit yvir bíbilsku læruna um hugtakið sál, við atliti at læruni um anda

       Henda greinin má verða sera avmarkað, við tað, at hon spennir so víða, og ógjørligt verður at fara í smálutir ella at endurgeva øll viðkomandi vers í bíbliuni, ið umrøða evnið. Skuldi tað tó blivið eitt kjak um hetta evni, hvat eg avgjørt ikki ætli, so kann eg dokumentera mínar pástandir. 
       Spurningin um, hvat endurføðing er, og nær og hvussu hon hendir, sæð í ljósinum av syndafallinum og arvasyndini, fái eg ikki viðgjørt her. Sama er galdandi fyri tað andaliga v.s. sálarliga (náttúrliga) likamið.
       Lutfallið andi/hold í menniskjanum má bíða til eina aðruferð, lat meg tó siga, at menniskja, sum Gud skapti tað, er eitt millumting, ella rættari sagt ein kombinatión av einari andaveru og einum dýri - hetta forklárar, hvussu vit kunnu tilbiða Gud í anda (og sannleika), samstundis, sum vit eru flokkdýr.
       Bíblian roknar menniskja sum eina eind ella heild, alt menniskja fall í synd við Ádami, og alt menniskja verður endurloyst og endurreist við Kristusi, hóast henda tilgongdin (heilaggeringin) tekur alt lívið, og sonarrætturin (Róm.8) endurloysing likams okkara, sum ikki er eitt umbýti við eitt annað likam, men ein umskapan av tí sama likaminum, má bíða til uppreisnina ella Kristi afturkomu. Menniskja er ein eind, ein heild, og Kristus doyði fyri allan persónin, og tað er ongin "gomul náttúra" í menniskjanum, sum Gud (hin Almáttugi!?!) ikki klárar at frelsa.

Tá ið hetta er sagt, roknar bíblian menniskjað sum eina tvídeilda veru, dichotomy ella sum eina trídeilda veru, trichotomy? 
       Skilir bíblian millum anda/hold, sál/likam, innvortis/útvortis menniskja, v.ø.o. skilir bíblian millum tað spirituella, sum ein "substans", og tað materiella sum ein annan. 

Ella roknar bíblian menniskja sum eina trídeilda veru, har tað materiella er ein substansur, likam ella hold (vit síggja burtur frá teologiska hugtakinum hold eina løtu), meðan tað spirituella er lutað sundur í tvær sjálvstøðugar eindir, anda og sál, so vit fáa anda/sál/likam, har persónligheitin er lutað millum anda og sál.

       Henda spurningin havi eg hugsað um í nøkur ár, við tað at eg havi havt trupulleikar við at funnið nakran systematik í bíbliuni v.v. orðunum andi og sál. "Tí orð Guds er livandi og hevur kraft og er hvassari enn nakað tvíeggjað svørð; tað fer ígjøgnum, inntil tað klývur sál og anda..." (Heb.4.12). Fyri at sitera C.H. Spurgeon, so hava mangir menn roynt tað sama, men sambært hansara (og mínum) kunnskapi, so hevur tað ikki lukkast enn. 

Eg hugdi ígjøgnum bíbliukommentararnar hjá mær, leksikon v.m., áðrenn eg skrivaði hetta, og fann út av, hvat eg ikki visti áðrenn, at so gott sum allir calvinistarnir, Calvin, Owen, Gill, Spurgeon, Reymond, Hendriksen, etc. vóru dichotomistar, meðan mest sum allir arminararnir, harundir Scofield og dispensationalistar sum heild (frároknað MacArthur, sum er calvinistur) vóru trichotomistar - Tað er ringt at finna eina "Systematiska Teologi" hjá einum arminara, tí teir hugsa ikki serliga systematiskt - annars høvdu teir neyvan verið arminarar. Methodisturin Dr. James Strong (hin við "Strongs" nr.) er undantakið, sum prógvar regulin. (P.S: ikki blanda við A. Strong)
       Sum dømi um, at orðið andi og sál verða brúkt hvørt um annað, ikki fyri at siga tvey ymisk ting, men at siga tað sama við einum lítlum merkingarmuni, sum t.d. sál og hjarta (V.D."sinni) í 5.Mós.11:18, kann eg nevna Magnificat, lovsang Mariu í Luk. kap 1. v.46-47: Tá segði Maria: "Sál mín setur Harran høgt, og andi mín gleðist í Gudi, Frelsara mínum".
       Esaias.42:1: "Hygg tænari Mín, sum Eg styði, útvaldi Mín, sum sál Mín hevur tokka til! Eg leggi Anda Mín á Hann, Hann skal bera rætt út til fólkini." Her síggja vit Gud umtala Seg sjálvan sum havandi/verandi sál, við avmarkaðum merkingarmuni til orðið anda í sama versi. Men Gud hevur ikki sál sambært systematiskari trichotomy, uttan í yvirførdum týdningi.
       Annars er orðið sál, NEPHESH umsett við lív (livandi) fyrstu ferð, tað kemur fyri í bíbliuni 1.Mós.1:20, og ikki fyri enn fjórðu ferð orðið NEPHESH er brúkt, er tað umsett við sál, kap.1:30: "Og øllum dýrunum á jørðini, øllum fuglunum undir himli og øllum, ið á jørðini skríður, øllum tí, ið hevur livandi sál í sær". Fimtu ferð orðið NEPHESH er brúkt, merkir tað menniskjasál í vanligum týdningi, kap.2, v 7: "Gud HARRIN myndaði menniskjað úr moldini í jørðini og blásti lívsanda í nøs hansara, so at menniskjað varð livandi sál".
       Vit síggja her (og aðrastaðni í G.T.), at sama orð verður umsett við lív og sál, og er sama galdandi við grikska N.T. og orðinum PSUCHE (psyke), sum verður umsett stundum við lív, og stundum við sál. Vit hava eisini á føroyskum orðafellið at "ganga við lív og sál upp í okkurt", her merkir lív og sál tað sama.
       Spurningin, hvat Sálamon sigur í Prædikarinum kap 3, v.19-21 "sama anda hava tey øll", og um tað er rætt ella skeivt, sum Sálamon sigur her, tann spurningin lati eg liggja á hesum sinni, men vit kunnu staðfesta, at tann vísasti av øllum bíbilskum skribentum brúkar orðið RUWACH til at nevna andan hjá sovæl menniskjum sum dýrunum.
       N.B. Tað stendur mær vitandi ongastaðni, at sálin hjá dýrinum fer aftur til Gud, og tað stendur ongastaðni, at likamið hjá dýrinum rísir upp, soleiðis sum tað kjøtiliga likamið hjá menniskjanum rísir upp endurskapt Fil.3:21.
       Præd. 12:7: "Og dustið fer aftur í moldina og verður, sum tað var áður, og andin fer aftur til Gud, sum gav hann!" 

       Læran um menniskja sum trídeilda veru, trichotomy stendur og fellur við 1.Tess.5.23: "Og Hann sjálvur, Gud friðarins, heilaggeri tykkum, øll sum tit eru, og mátti bæði andi, sál og likam tykkara verðið varðveitt fullkomin, ólastandi, í komu Harra okkara Jesu Krists!" 

Hvat lærir so hetta versið? 
       Hetta versi lærir, at Gud skal heilaggera útvaldu t.v.s. børn Síni í síni heild og í minstu detaljum. Hetta versið lærir hvørki monismu (1), dicotomy (2), ella trichotomy (3) eins, og Jesus t.d. ikki lærir quadchotomismu (4) í Lukas 10:27 "Tú skalt elska Harran Gud tín av øllum hjarta tínum, av allari sál tíni, av allari styrki tíni og av øllum huga tínum, og næsta tín sum teg sjálvan."
       Tað, sum Jesus umtalar her, er heildin, sum bestendur av detaljunum, sama ger Paulus.
       Og aftaná at Paulus hevur argumenterað og lært greitt og gjølla í brævinum hjá sær, uttan at nevna hesa menniskjaligu tríeind, sum seinri fekk so drúgva umtalu í teologiini í samband við læruna um inkarnatiónina (Orðið varð hold), so kann tað ikki undra (ella kann tað?), at Scofield lesur eina læru um eina systematiska trio inn í eina heilsan aftast í einum brævi - hetta er ikki einasta "tríeindin", sum hann hevur lisið inn í bíbliuna. Ein onnur næstan líka kend, er "tann vantrúgvandi, og tann umvendi og óumvendi trúgvandi" (ikki spyrja meg, hvat hann trýr). N.T. kennir bara tveir klassar av fólkum: Børn djevulsins, og lærisveinar Kristusar, men Scofield hevur "neyðtikið" 1. Kor. kap.3, fyri at finna ein holdligan bólk av trúgvandi, sum ikki eru lærisveinar, og ikki hava Kristus sum Harra, men "bara" sum "frelsara". Mær rennir í hug eitt bókaummæli hjá C.H.Spurgeon: "Summir rithøvundar finna ikki Kristus, har hann er sjónligur, men harra NN finnur Hann, har, ið Hann ikki er yvirhøvur!" 

NIÐURSTØÐA MÍN: 

1. Menniskja er tvídeilt, innvortis ómaterielt, og útvortis materielt, t.v.s. andi/hold ella sál/likam.
2. Menniskjans sál og andi er ikki tvey ómateriell "organ" ella "fakulitet", men eitt og tað sama, nevniliga menniskjans persónliga lív (lív og persónligheit), og verða tey brúkt partvís synonymt í bíbliuni, t.v.s., at oftast merkir sál bæði "andi og sál" (sambært trichotomy), og oftast merkir andi bæði "sál og andi" (sambært trichotomy)
3. Viðmerking: Um vit rokna menniskjað sum eina sál, ið hevur ein anda (klassisk teologi ), ella sum ein anda, ið hevur eina sál (Lívsins Orð: Ulf Ekmann), og henda tvíeindin, andi+sál hevur ella býr í einum likami (Neo-Platonskur kristindómur), so hava vit latið allar hurðar upp fyri skisofrenum persónligheidsspaltningum, sum t.d. tvær náttúrur í einum menniskja, moral og etik-leysum kristindómi, sum loyvir siðloysi og organtransplantatión v.m. a.la. argumentatiónina "tað er 'bara' likamið"
4. Eg taki undir við W.E. Vine, í Expository Dictionary of New Testament Words. Í endanum á Soul sigur hann: "SOMA, body and PNEVMA, spirit, may be separated - PNEVMA and PSUCHE, soul, can only be distinguised."
5. Um andi og sál eru stórt sæð tað sama, nevniliga tað innvortis ómateriella menniskja, hví brúkar bíblian so tvey ymisk orð?
   Svar: fyri at lýsa tvær síður av somu søk, sæð frá ymiskum sjónarhornum (Guds vs. menniskjans t.d.) við høvuðsdenti lagdum á tað hugtakið, sum tað nevnir (andi ella sál), men við hinum hugtakinum (sál ella andi) undirforstaðið í flestu førum.
6. Andi verður brúkt um tey hægru og meiri støðuføstu elementini í náttúru/persónligheit menniskjans, so sum vilja og skil, meðan Sál verður brúkt um tey lægru og meiri skiftandi elementini sum t.d. kenslulív menniskjans.
7. Sál hevur breiðari týdning, og ikki so neyvan týdning sum andi, ið hevur meiri avmarkaðan týdning, t.d. hevur sál ofta týdningin alt menniskja bæði í G.T. og N.T. t.d. Róm:13.1 (V.D. "menniskja", J. Dahl, "maður"), og dømini eru mong í sálmunum í G.T. um at sálmisturin sigur "sál mín", og meinar "eg".
8. Í "vekingarkristindómi" t.v.s. vitnisburðarmøtum v.m. er ein vanlig útsøgn: at "hava eina frelsta sál". Henda frasan, sum tíbetur gerst minni vanlig nú, enn hon var í 70 árunum, við tað at hon teologiskt er óneyv (ópresis), hon merkir í flestu førum, at andin eisini er frelstur, og har, ið Neo-Platonisman (likamsins feingilsi) ikki hevur forvirrað læruna, har merkir útsøgnin "ein frelst sál", at allur persónurin (andi/sál/likam) er frelstur - um ikki annað so í prinsippinum (KATA DYNAMIN).
9. Andi hevur sjáldan í bíbliuni, og ongantíð hjá Paulusi týdningin: alt menniskja í síni heild.

Uppruni sálarinnar

Stutt yvirlit:
       Um vit síggja burtur frá tí Platonsku læruni, sum bleiv stuðlað m.a. av kirkjufaðirinum Origen, um at mannasálir vóru "pre-eksisterandi" áðrenn likami varð gitið og so tóku bústað í einum menniskjalikami, inntil tað doyði, og sálin slapp úr sínum "fongsli" aftur - ein læra sum er ósambærilig við hvat bíblian annars lærir, og er ókend í hini Heilagu Skriftini, so hava vit tvær lærir eftir v.v. uppruna sálarinnar, t.v.s. upprunan til hvørja einstaka mannasál.

       Creationisma er læran um, at Gud skapir eina nýggja sál, hvørja ferð eitt likam er gitið, og einastaðni frá og íroknað gitnaðinum til og við føðingini, sameinir Gud hesa sálina við likamið. Henda læran er stórt sæð einaráðandi millum Pelagianarar og Semi-Pelagianarar, tí at Gud kann ikki skapa synd, og sleppa teir harvið av við arvasyndina, og kunnu teir so ruðra sínum børnum í svøvn, alt meðan teir syngja uppi yvir teimum: "So óspilt og reint er títt hjarta" - ein kann so ivast í, hvat teir skulu brúka ein Frelsara til, men lat tað fara - tað skal tó sigast, at einstakir calvinistar, t.d. C.H. Hodge, vóru creationistar, meðan t.d. Augustin og R.L. Dabney ikki høvdu eina avkláraða meining v.v. creationism/traducianism, eins og t.d. Dr. Martin Luther, eftir hvat ið sigst, ikki hevði eina greiða støðu v.v. Dichotomy/Trichotomy.

       Traducianisma er læran um, at Gud skapti Ádam og Evu, og síðan lat tilgongdina ganga av sær sjálvari, á sama hátt sum hjá dýrunum og plantunum - t.v.s., at Gud setti eina ketureaktión í gongd. Henda læran er tann einasta av hesum teologisku lærunum, sum forklárar, hví børn líkjast sínum foreldrum og landsmonnum, v.ø.o. hví avkomið líkist upphavi sínum sálarliga eins væl og likamliga. Bíblian (og vísindin) kenna onki til at bert eitt likam verður gitið, talan er altíð um ein heilan persón (monisma), eitt likam við lívi, sum á hebraiskum og grikskum er tað sama sum við sál (NEPHESH/PSUCHE). Henda læran gevur, sum rímiligt er, trichotomistunum ein eyka trupuleika, kann andi arvast?
       Eg taki undir við traducianismuni, við tað at henda læran er tann einasta av hesum nevndu, sum er sambærlig við ta reformertu (og paulinsku) læruna um arvasynd, t.v.s. læruna um at synd/syndaskuld Ádams, og ikki bara avleiðingarnar av henni arvast - arvast "við genunum", kundi ein næstan sagt. Og hevur man fingið dichotomismuna og traducianismuna upp á pláss, so verður spurningurin um tað federala v.s. naturala í sambandi við arvasyndina ikki so innviklaður longur - tann naturala arvasyndin fylgir av sær sjálvum, um ein velur ta traducianistisku læruna um upphavið til mannasálina – annars dugi eg ikki at síggja, sum summir halda, at traducianisman og naturalisman neyðturviliga útiloka tað federalu arvasyndina, hóast hesar báðar federal/natural klára seg uttan hvørja aðra. Eg haldi tvørturímóti, at naturalisman styrkir um "federal headship" og tilhoyrandi arvasynd - Tó, henda greinin var ikki um arvasynd, men um bíbilska sálarfrøði.

Samanumtikið
       Hvønn skal ein trúgvandi, sum líður sálarliga venda sær til; til sálarfrøðingar, lærisveinar hjá Freud og Jung etc.? Nei!,

"Kristus er svarið til heimsins stóru neyð, 
Kristus kann frelsa úr vanda, sorg og deyð. 
Spurningar lívsins níva mangan mann, 
teir eina Kristus svara, loysa kann, 
tí Kristus er svarið til heimsins neyð.!"

                                   (ums. Z.Z.)

       Orð Guds hevur svarið til henda spurningin og allar mentalar spurningar, sum kunnu loysast í hesum lívinum - summir spurningar verða ikki loystir hesumegin gravarbakkan, heldur ikki av sálarfrøðingum. "Tit vóru jú sum seyður, ið vilstur er, men hava nú vent við til hirða og umsjónarmann sálna tykkara." 1.Pæt: 2:25, og kap.4:19 "Tí skulu tey, sum eftir vilja Guds líða, geva hinum trúfasta skapara upp sálir sínar - og gera hitt góða". Vit síggja í hesum versinum, at tað er vilji Guds, at summi av Hansara børnum skulu líða í ávísan mun í ávísum tíðarskeiðum, og tað loysir ongan trupulleika (á viðvarandi hátt) at geva sína sál upp í hendurnar á einum sálarfrøðingi - nervamedisin og rúsevni annars loysa ongar trupulleikar, men kunnu í besta føri heilt ella lutvíst fjerna symtomini, inntil trupulleikin møguliga verður loystur á annan hátt, "Tí skulu tey, sum eftir vilja Guds líða, geva hinum trúfasta skapara upp sálir sínar - og gera hitt góða".
       Vit kunnu at enda staðfesta, at sálarfrøðingar og bíbliulærarar/hirðar hava sama arbeiðsumráði: menniskjans sál, sum í djúpari týdningi er menniskjans lív í síni heild. Skilnaðurin millum menniskjans andaliga lív og menniskjans sálarlív, sum pop-kristindómurin og sokallaða sálarfrøðin hava deilt sínamillum í "gensides forståelse" er líka kunstigur og fundamentleysur sum hesar báðar arvalærur manna við øllum sínum fáfongdarvillum tilsamans. 
       Stundin er nú komin til, at vit trúgvandi í Føroyum skræða hetta fávitskunnar forhang niður frá í erva av, og bróta henda millumgarð niður, sum hevur gjørt skilnað í hugaheimi okkara, so at vit gera eitt av hugtøkunum báðum, andi og sál, eins og orð Guds ger tað.

E.S.

       Lutfalli millum andaligt og sálarligt í bíbliuni, har tey verða sett upp ímóti hvørjum øðrum, skal eg royna at viðgera í eini aðrari grein...
 -   -   -
Lesarabræv í dimmalætting í framhald av omanfyristandandi grein 

Í endanum á grein míni herfyri um "sálarfrøði", sum stóð í Dimmalætting, segði eg meg fara at koma við einum framhaldi ca. tveir mánaðir seinri. Hetta verður tó av ongum, í hvussu er fyribils, hvat Dimmalætting viðvíkur. Hetta vegna tess, at blaðstjórnin á Dimmu hevur boðað mær frá:

1. Greinar mínar eru sum heild alt ov langar - m.a. tær báðar, sum ikki sluppu við aftan á "Sálarfrøði".
2. Teir meta ikki Dimmalætting verða hóskandi stað at skriva beinleiðis bíbliuútleggjandi greinir. Orðarætt: "(blaðstjórin heldur ikki), at Dimmalætting er rætta forum fyri hesum slag av greinum".
3. Teir fara tískil ikki at prenta líknandi greinir sum "Sálarfrøði" fyribils.

Mínar viðmerkingar: 

       Blaðgreinir kunnu styttast, um tað er ein trupulleiki, men eg eri grundleggjandi ósamdur í, at Dimmalætting ikki er rætta stað til slíkar (gudfrøðiligar) greinir. Eg meti, at tann átrúnaðarliga og politiskt óhefta dagspressan, sum Dimma & co. kalla seg, er hóskandi stað fyri øllum argumenteraðum meiningum og áskoðanum átrúnaðarliga, politiskt o.s.fr., um nakað literert virði er í hesum greinum, t.v.s., um tær eru borðbærar. Eg meti eisini, at dagspressan í einum landi við skrivi og talifrælsi, hevur moralska skyldu til at lata (víðgongdar?) menn sum Høgna av Heiði og undirritaða, og alt spektri harímillum koma til orðana, uttan at taka støðu til, hvør ið hevur "rætt". Dimmalætting hevur sum størsta dagblaðið í Føroyum eina serliga skyldu til at vera breiðir og fjølbroytnir, og at verja skrivi- og talifrælsi við at taka tilfar upp, sum í roynd og veru ikki kann gerast kent og almannakunngerast uttan gjøgnum Dimmu.
       So leingi, sum Dimmalætting hevur verðandi restriktiva politikk yvirfyri mínum "slagi" av greinum, so verða innlegg míni í Dimmalætting avmarkað til onkra hendinga aktuella viðmerking, sum kann vera bíbilskt grundað, um høvið krevur tað, men avmarkað í dýpd og longd.

Postscript:

Grani bar gullið av heiði.
Høgni bar navnið av Heiði.

Sum konan segði, "øll fáa sítt at bera".

Óli Nicodemussen